Ngày 7/9/2019, Hà Trạch, tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc hứng chịu một trận mưa lớn. Khu vực trung tâm Hà Trạch là nơi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của bão. Tại khu vực này, một dự án công cộng mới đã được khởi công xây dựng. Do mưa lớn, cát và nhiều vật dụng bị cuốn trôi. Trong lúc đào bới, dọn dẹp tại công trường, các công nhân xây dựng đã phát hiện nhiều mảnh gốm xanh dưới chân.
Ngay lập tức, người này đã báo cho ban quản lý công trường. Sau khi xem xét tình hình, anh nhận ra đây không phải là những mảnh gốm thông thường. Anh ta ngay lập tức gọi cảnh sát.
Trong lúc chờ cơ quan chức năng đến, những người công nhân này còn đào được một chiếc bình sứ vẫn còn khá nguyên vẹn. Khi viên cảnh sát nhìn thấy chiếc bình này đã lập tức yêu cầu phong tỏa toàn bộ công trường. Đồng thời, họ cũng liên hệ với cơ quan bảo vệ di tích văn hóa địa phương để đến làm việc.
Ban đầu, khi nghe thông tin khai quật được những chiếc bình gốm cổ, cơ quan chức năng chỉ nghĩ rằng đây có thể là khu vực chôn cất các ngôi mộ. Tuy nhiên, khi bộ phận kiểm tra di tích văn hóa bắt tay vào làm việc, họ phát hiện ra những dấu hiệu cho thấy lòng đất không phải là một ngôi mộ cổ. Thay vào đó, các chuyên gia cho rằng đây có thể là con tàu chở hiện vật cổ đã bị đánh chìm và chôn vùi.
Tiếp tục đào sâu hơn, dấu vết của con tàu dần hiện ra. Sau đó, các chuyên gia bắt đầu làm sạch hoàn toàn bên ngoài con tàu. Họ phỏng đoán đây là chiếc tàu gỗ chở hàng hóa nội địa. Toàn bộ phần bên trái của khung tàu biến mất. Phần đáy tàu về cơ bản vẫn còn nguyên vẹn. Con tàu bị nghiêng một góc 50 độ. Họ nghi ngờ con tàu chìm xuống đáy sông do va chạm.
Đây là phát hiện tàu đắm cực kỳ hiếm gặp. Để bảo vệ sự nguyên vẹn của thân tàu và các vật dụng trong cabin khỏi bị hư hại, bộ phận di tích đã mời hai trong số những công ty đóng tàu giỏi nhất trong khu vực đến hướng dẫn.
Thực ra việc mời hai cao thủ này đến hiện trường không phải là chuyện đơn giản. Họ đều sinh ra trong những gia đình có truyền thống đóng tàu từ thời nhà Minh. Vào thời điểm đó, hai nghệ nhân kỳ cựu này vẫn còn lưu giữ những mô hình tàu cổ từ nhiều thế kỷ trước.
Tuy nhiên, khi nhận được tin phát hiện một con tàu cổ bị chìm, hai người này không từ chối lời mời mà lập tức tham gia giúp đỡ. Họ được mời đến hiện trường để phân tích cấu trúc tổng thể của con tàu cũng như chức năng của từng cabin. Điều này sẽ giúp các chuyên gia hiểu được bộ phận nào của tàu yếu nhất và bộ phận nào khó làm sạch nhất. Vì vậy, công việc khai quật cũng diễn ra suôn sẻ.
Các nhà khảo cổ và hai bậc thầy này đều cho rằng việc khai quật được một con tàu đắm cổ dưới lòng đất là rất hiếm và có rất ít con tàu lớn dài tới 50m như thế này.
Trong quá trình khai quật và làm sạch, Cục Bảo vệ di tích văn hóa địa phương đã tìm thấy nhiều đồng tiền cổ. Dựa trên bằng chứng này, kết hợp với đặc điểm kết cấu của con tàu, các chuyên gia dự đoán nó thuộc thời nhà Nguyên.
Họ cũng khẳng định giá trị khảo cổ và kinh tế của con tàu là vô cùng lớn. Bởi hơn 120 cổ vật còn nguyên vẹn đã được khai quật bên trong con tàu. Đáng chú ý, chúng đều là đồ sứ được sản xuất từ thời nhà Nguyên – loại đồ sứ cực kỳ đắt tiền. Sau nhiều năm bị chôn vùi dưới lòng đất nhưng các họa tiết, hoa văn vẫn còn sắc nét.
Năm 2005, nhà đấu giá Goston ở London, Anh đã bán đấu giá thành công chiếc bình gốm sứ xanh trắng thời nhà Nguyên cho một người đàn ông giấu tên với mức giá lên tới 15,688 triệu bảng Anh (khoảng 497 tỷ đồng). Sau khi chiếc bình này được bán ra, nhiều người đã háo hức săn lùng những món đồ sứ trắng xanh của thời nhà Nguyên.
Sở dĩ đồ sứ xanh thời Nguyễn quý đến vậy là vì không ai có thể sao chép được những sản phẩm này.
Điều này đủ chứng minh rằng với số lượng hơn 120 loại cổ vật có nguồn gốc từ thời nhà Nguyên thì con tàu này có giá trị như thế nào.
Trong quá trình nghiên cứu, các nhà khảo cổ cuối cùng đã tìm ra nguyên nhân khiến con tàu bị chìm. Họ suy đoán rằng dòng điện có thể đã khiến con tàu thay đổi lộ trình ban đầu. Trong quá trình đó, con tàu gặp sự cố khiến nó bị chìm.
Sau khi làm sạch và phục hồi, con tàu được trưng bày tại bảo tàng Hà Trạch. Nhiều thợ đóng tàu đã tới đây để chiêm ngưỡng và nghiên cứu kỹ thuật đóng tàu từ thời nhà Nguyên. Dù hình dáng tổng thể của con tàu không cầu kỳ như bây giờ nhưng kỹ thuật ghép nối khiến các nhà đóng tàu hiện đại phải trầm trồ.
