Chúng ta có thể khai thác Mặt trăng và các tiểu hành tinh không? Nhiều nước mong muốn điều đó nhưng đây vẫn là vấn đề pháp lý chưa rõ ràng. Vậy chúng ta đang ở đâu trên hành trình này?
Khai thác tài nguyên trên Mặt trăng và các tiểu hành tinh có thể mang lại lợi nhuận hàng tỷ đô la và một số công ty đã có ý tưởng về việc đó. Nhưng việc khai thác tài nguyên không gian có hợp pháp không? Đối với các tiểu hành tinh, câu trả lời có lẽ là “có”, nhưng đối với Mặt trăng thì điều đó thật phức tạp.
Hình minh họa căn cứ trên Mặt trăng. NASA hy vọng sẽ thành lập căn cứ lâu dài ở đây trong thập kỷ tới, nhưng tính hợp pháp của việc khai thác tài nguyên mặt trăng vẫn là một câu hỏi lớn. (Ảnh: 3000ad/Shutterstock).
Năm 1967, 110 quốc gia, bao gồm Hoa Kỳ, Nga và Trung Quốc, đã ký một hiệp ước tuyên bố rằng không có “chủ quyền” nào có thể tuyên bố quyền sở hữu Mặt trăng. Tuy nhiên, “Hiệp ước ngoài không gian” (OST) này không cấm tuyệt đối các công ty hoặc cá nhân khai thác và sở hữu tài nguyên từ không gian.
Giáo sư luật không gian Michelle Hanlong tại Trường Luật Đại học Mississippi cho biết: “Với tư cách là một luật sư, tôi có thể chỉ ra rằng tất cả vẫn còn trong vùng xám, chưa có gì rõ ràng” . Cô cũng là Chủ tịch của Tổ chức For All Moonkind, một tổ chức phi lợi nhuận nhằm bảo vệ một số địa điểm trên Mặt trăng khỏi bị khai thác và sử dụng.
Tuy nhiên, một số chuyên gia pháp lý tin rằng cách giải thích rộng rãi về “chủ quyền” của OST về mặt kỹ thuật có thể được mở rộng cho các doanh nghiệp. Điều đó có nghĩa là ít nhất các công ty bị cấm khai thác Mặt Trăng.
Kể từ khi OST được ký kết, một số quốc gia đã tự mình giải quyết vấn đề. Năm 2015, Thượng viện Hoa Kỳ đã thông qua Đạo luật Không gian, một đạo luật nội địa ở Hoa Kỳ trao quyền cho công dân Hoa Kỳ đối với các tài nguyên không gian.
Bà Halon cho biết đã có làn sóng phản đối sau khi dự luật được thông qua. Nhiều quốc gia cũng cáo buộc Mỹ hành động đơn phương và trong mọi trường hợp, luật pháp Mỹ không thể được thực thi ở những khu vực nằm ngoài thẩm quyền của nước này.
Giám đốc NASA Bill Nelson (trái) gặp gỡ các Đại sứ Cộng hòa Séc trong lễ ký kết Hiệp ước Artemis. (Ảnh: NASA/Joel Kowsky).
Nhưng điều này không ngăn được các quốc gia khác nhảy vào. Năm 2017, chính phủ Luxembourg đã thông qua dự luật trao cho các công ty quyền khai thác và giữ lại tài nguyên từ các thiên thể. Nhật Bản và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất cũng làm như vậy.
Thay vì để mỗi quốc gia đưa ra quy định riêng, vào năm 2020, NASA và Bộ Ngoại giao Mỹ đã đề xuất một bộ hướng dẫn khám phá không gian mang tên Hiệp định Artemis . Đây là sáng kiến đa phương nhằm đưa con người trở lại Mặt trăng vào năm 2026 và đã được 7 quốc gia khác cùng với Mỹ ký kết.
Hiệp ước này đưa OST tiến thêm một bước nữa. Nghĩa là, bằng việc ký kết, các quốc gia đồng ý cấp quyền đối với tài nguyên không gian trong “vùng an toàn” của họ trên Mặt trăng. Khu vực này sẽ được thành lập để tránh xung đột giữa các quốc gia. Nga đã lên tiếng phản đối thỏa thuận do Mỹ dẫn đầu này. Tuy nhiên , tính đến tháng 2 năm 2024, đã có 35 quốc gia ký Thỏa thuận Artemis.
Tuy nhiên, bất kỳ luật pháp quốc tế thực sự có tính ràng buộc nào cũng phải thông qua Liên hợp quốc. Điều này có thể sắp xảy ra, bởi vì một ủy ban của Liên hợp quốc chuyên về “sử dụng không gian vũ trụ một cách hòa bình” sẽ nhóm họp vào tháng 4 năm 2024 tại Vienna, Áo để thảo luận về việc khai thác không gian vũ trụ. khai thác tài nguyên không gian.
Giáo sư Steven Freeland tại Đại học Luật, Đại học Western Sydney, Úc – Phó Chủ tịch Nhóm công tác có nhiệm vụ phân tích các vấn đề pháp lý của ủy ban này – cho biết “một trong những nhiệm vụ của chúng tôi là xem xét khuôn khổ quản trị hiện hành và tác động của nó đối với khái niệm hoạt động tài nguyên không gian”.
Nhóm công tác này sẽ xây dựng bộ quy tắc ban đầu về khai thác không gian, để hơn 100 quốc gia thuộc Liên hợp quốc phê chuẩn trước khi trình lên Đại hội đồng – cơ quan chính sách chủ chốt của Liên hợp quốc. – phê chuẩn.
Cho đến lúc đó, vẫn còn nhiều vấn đề, bao gồm câu hỏi liệu việc khai thác trên mặt trăng có áp dụng giống như khai thác trên tiểu hành tinh hay không. Theo Luật sư Halon, “về nhiều mặt, luật pháp luôn đi sau thực tế và hiện tại chúng ta vẫn đang ở trong tình trạng đó”.
- Tỷ phú “đào” Mặt Trăng kiếm hàng nghìn tỷ USD
- Đây là 7 tài nguyên chúng ta sẽ khai thác từ Mặt Trăng
- Liệu con người có khai thác được nguồn tài nguyên tuyệt vời ẩn chứa trên Mặt trăng?
