Đập Marib là một trong những công trình thủy lợi quan trọng của người Ả Rập được xây dựng cách đây khoảng 3.700 năm, thời cổ đại.
Gần thành phố cổ Marib , Yemen, có tàn tích của một trong những kỳ quan kỹ thuật vĩ đại nhất của thế giới cổ đại, Đập Marib. Trong suốt thời gian tồn tại, con đập đã biến sa mạc thành ốc đảo, cho phép tưới tiêu cho hơn 100 km2 đất cát xung quanh Marib, thành phố lớn nhất miền nam Ả Rập lúc bấy giờ và cũng là trung tâm quyền lực của vương quốc. Vương quốc Saba.
Tàn tích của đập Marib. (Ảnh: Dennis/Flickr)
Vương quốc Saba thịnh vượng thông qua thương mại dọc theo Con đường Gia vị (hay Con đường Hương thơm) giữa miền nam Ả Rập và cảng Gaza ở Địa Trung Hải. Marib là một trong những điểm dừng dọc tuyến đường nơi các thương gia nghỉ ngơi và trao đổi hàng hóa. Marib buôn bán hai sản phẩm quý hiếm và đắt tiền được đánh giá cao trong thế giới cổ đại: trầm hương và mộc dược, thu được từ nhựa được trồng khắp Ả Rập.
Những cây sản xuất trầm hương và mộc dược có khả năng chịu hạn cực kỳ tốt. Tuy nhiên, chúng cũng cần được chăm sóc cẩn thận như bao loại cây nông nghiệp khác.
Để phát triển nông nghiệp trên sa mạc, người Saba đã xây dựng mạng lưới giếng và kênh tưới tiêu rộng khắp. Trung tâm của hệ thống này là đập Marib . Được xây dựng từ vữa và đá, công trình này chặn một khe núi lớn cắt ngang Đồi Balaq. Theo ước tính hiện đại, con đập cao 15 m và dài khoảng 580 m. Vào khoảng năm 1750 – 1700 trước Công nguyên, khi mới xây dựng, con đập có thể trông khá khiêm tốn. Đến thế kỷ thứ 7 trước Công nguyên, đập Marib bắt đầu trở nên đồ sộ, với các trụ đá và vữa lớn ở đầu phía bắc và phía nam của đập, nối với các đoạn đá ở hai bên bờ sông. Những cột đá này vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay.
Nhiều thế hệ người Sabahan đã duy trì Đập Marib trong nhiều thế kỷ, sau đó là người Himyarite . Người Himyarite đã cải tạo kết cấu, nâng chiều cao lên 14 mét và xây dựng đập tràn, cống, bể lắng và một con kênh dài dẫn vào bể phân phối. Công việc này tiếp tục cho đến thế kỷ thứ 4. Vào thời điểm đó, Marib mất thị trường trầm hương và mộc dược do sự trỗi dậy của Cơ đốc giáo. Vào thời kỳ đầu, tôn giáo này cấm sử dụng trầm hương vì nó gắn liền với việc thờ cúng ngoại giáo. Khi thương mại suy giảm, Marib bắt đầu mất đi sự thịnh vượng.
Đập Marib, nơi giúp sa mạc trở nên màu mỡ và khu vực xung quanh phát triển, lại rơi vào tình trạng hư hỏng. Kỹ thuật thủy lực phức tạp nổi tiếng của người Saba dần bị lãng quên và việc bảo trì đập ngày càng trở nên khó khăn. Từ giữa thế kỷ thứ 5 trở đi, con đập bắt đầu bị nứt thường xuyên. Năm 570, con đập bị tràn lần cuối và lần này không được sửa chữa.
Có nhiều tranh cãi về nguyên nhân vỡ đập Marib. Một số học giả tin rằng nguyên nhân là do mưa lớn, số khác cho rằng một trận động đất đã phá hủy cấu trúc đá. Sự sụp đổ của đập Marib khiến hệ thống thủy lợi bị phá hủy và dân số – ước tính khoảng 50.000 người – di cư đến các khu vực khác của Bán đảo Ả Rập. Ngày nay, Marib chỉ trồng một ít lúa mì, còn vào mùa mưa thì trồng lúa miến, vừng và một loại cỏ linh lăng để làm thức ăn cho gia súc. Thành phố cổ giờ đây hầu như không còn gì ngoài đống đổ nát.
- Đập chắn lũ giúp người đàn ông an toàn khi cả thị trấn chìm trong nước
- Phát hiện con đập cổ nhất có niên đại 10.000 năm
- Đập 2000 năm tuổi – kỳ quan kỹ thuật của Ấn Độ cổ đại
